تمدن وضعیتی است که در آن تمام نیازهای مادی و معنوی انسان و جامعه انسانی لحاظ شده است و در چنین جامعه ای استعدادهای بالقوه انسانها به فعلیت میرسد. در واقع تمدن، شهری آرمانی است که عقلانیت و معنویت این مجموعه را هدایت میکند. بنابراین هر چند در عرصه تاریخ زندگی بشر تلاشهایی برای ایجاد چنین جامعه و تمدنی صورت پذیرفته است امّا همچنان بشر چشم به آینده و تمدن ایده آل دارد.

یکی از فرازهای روشن تاریخ بشری عصر شکوه تاریخ ، فرهنگ و تمدن اسلامی است. این مجموعه درخشان که در قرون چهارم، پنجم و ششم هجری به اوج خود رسید توانست جلوه ای از جلوه های مذهبی و فرهنگی و همراهی علم و دین و دنیا و آخرت و عقلانیت و معنویت باشد. در این مجموعه بود که علوم طبیعی، فلسفه ، فقه، حدیث، عرفان و شاخه های دیگر علوم توانستند به حدی از پیشرفت خود برسند و آفرینشهای هنری همراه با توسعه تجارت و صنعت و معماری و طب، تمدنی زیبا ، انسانی ، دینی و ایمانی را ایجاد کند که متأسفانه تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی از جمله حمله نظامی از غرب توسط مسیحیت قرون وسطی و از شرق توسط اقوام وحشی مغول دچار رکود، ایستایی و در بعضی حوزه ها دچار فروپاشی شد.

عبارت تمدن سازی نوین که توسط امام خامنه ای مطرح شده است در واقع همان احیاء تمدن اسلامی است که با پیروزی انقلاب اسلامی نگاه ها به آن معطوف گردیده است ، یعنی احیاء عزت و کرامت انسان مسلمان در کنار برخورداری از دستاوردهای علمی و تکنولوژیکی که میتواند نوید بخش ایجاد تمدنی نمونه باشد.

تمدن نوین اسلامی تمدنی است که ضمن پاسخگویی به نیازهای طبیعی و مادی انسانها بعد معنوی و روحی آنان را به سمت کمال و سعادت راهنمایی میکند و این ساختار مطلوب که ریشه در برنامه های انسان ساز اسلامی دارد نه تنها بعد مادی و سخت افزاری تمدن را نفی نمیکند بلکه به آن جهت داده و آن را از آفاتی که بشر دچار آن شده است مثل پوچ گرائی، عدم احساس امنیت، نابرابری، و فقدان معنوی در زندگی نجات خواهد داد. و طلیعه این تمدن نوین اسلامی همان تداوم و استمرار انقلاب اسلامی و برپائی و استقرار نظام جمهوری اسلامی است که توانسته دو بعد اصلی تمدن یعنی «نرم افزاری و سبک زندگی» و بعد «سخت افزاری و مظاهر توسعه و پیشرفت» را در کنار همدیگر تعریف کند و بشارت به برپایی این تمدن نوین اسلامی را به بشریت بدهد.

برای اینکه از نظامسازی به سمت تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم رهبری چندین شاخص قرار داده‌اند:

1) الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت است،

3) بومی سازی علم،

4) تحول در علوم انسانی،

5) سبک زندگی،

6) اقتصاد مقاومتی

و...

اینها مواردی است که با کمک آن باید نقصهای نظام سیاسی مان را رفع کنیم و این نقصها را به کمال تبدیل کنیم.

در این مسیر با آسیبهایی مواجه هستیم که مهمترین آن نداشتن برنامه و طرح کلان و البته در شرایط بدتر عدم تمایل دولت برای ورود به این مسئله است؛ دولت برنامه‌ای در این خصوص ندارد، اینکه تنها ما را به نیازهای اولیه زندگی برمیگردانند و میگویند باید چرخ زندگی مردم بچرخد، نشان میدهد که این برگشت به تمدن نیست و برگشت به نیازهای اولیه زندگی است. انقلاب ما معتقد است خیلی فراتر از نیازهای اولیه انسان میخواهد حرکت کند و دنبال کمال انسان است. اما رویکرد دولت یک رویکرد رفاهی خیلی ابتدایی است و با رویکرد تمدنی فاصله خیلی زیادی دارد. تمدن‌سازی برنامه ‌های بلند مدت و عمیق میخواهد. این امر جزء برنامه ‌ریزیهای فکری و اصلی ما نیست.

اجتهاد تمدن ‌ساز عامل ایجاد تمدن اسلامی

الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

حجت‌ الاسلام سید ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس رضوی در مراسم رونمایی از سه سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: آسیبهای امروز جامعه ایرانی، محصول کم توجهی به الگوهای اسلامی است. شریعت مقدس دارای یک احکامی است که عبارت است از آنچه نسب به اقامه صلاه، پرداخت زکات، انجام حج و… حکم وجود دارد در کنار احکام شریعت، یکسری اهداف شریعت وجود دارد.

وی در خصوص اهداف شریعت گفت: تزکیه و تعلیم از غایات و اهداف شریعت هستند غایت شریعت این است که انسان تزکیه شود و آنچه که از مجموع روایات و آیات برداشت میشود این است که در تقسیماتی که برای دولتها وجود دارد، دولت اسلامی به معنای مجموعه حکومت، حکومت و دولتی است که موضوع کارش هدایت است و مردم باید به نقطه ‌ای از هدایت برسند که عدالت رقم بخورد.

همچنین درباره الگوی پیشرفت و نسبت آن با انسان گفت:‌ ارائه الگوی پیشرفت مبتنی بر این است که نگاه و تعریف ما نسبت به انسان چیست. در نگاه قرآن، فصل ‌الفتوح انسان، ناطقیت نیست بلکه به استناد سوره مبارکه الرحمن و دیگر آیات، انسان دو آفرینش و خلقت دارد یکی آفرینش جسم و دیگری آفرینش جان. انسانیت انسان فقط در پرتو وحی شکل میگیرد. خلیفه ‌اللهی مراتب دارد و همه انسانها خلیفه ‌الله نیستند بلکه این امر مستلزم قرب نسبت به خداست.

و در خصوص تعریف انسان قرآنی و نسبت آن با حکومت دینی گفتند: تعریف انسان قرآنی این است که انسان موجودی است که حیِّ متعاله است. تمام آنچه که در عالم است برای این است که انسان صیروریت به حق کند که این همان الی ‌الله المسیر است. اصل هدایت حکومت دینی دولت هدایت است که باید عموم جامعه و افراد را به این هدایت سوق دهد.

رئیس تولیت آستان مقدس رضوی در خصوص پیشرفت گفت: پیشرفت را باید در همه ابعاد تعریف کنیم زیرا انسان تک بعدی نیست از همینجاست که الگوهای غربی چون با مبانی ما متفاوت است به درد ما نمیخورد لذا ما باید الگوها و قالبهایی را برای مفاهیم عالی اسلامی تعریف کنیم.

وی در خصوص آسیبهای الگوی غربی گفت: الگوهای غربی انسان را یک بعدی تعریف میکند و نسخه ‌هایشان برای انسان و جوامع، ناقص و محل اشکال است. برای مثال در الگوی ما رفاه درست است البته رفاهی که در پرتو هدایت است نه هر رفاهی و رفاه ما باید در همه ابعاد مثل سیاست، مدیریت، علم، فناوری و… باشد. اگر پیشرفت در همه ابعاد تعریف شود آنگاه هیچ تبعیض و فقر و فساد در جامعه وجود نخواهد داشت. این استاد حوزه علمیه در خصوص شاخصهای پیشرفت گفت:‌ شاخصهای پیشرفت، امنیت، عدالت اجتماعی، اعتماد به نفس، اتکا به خدا و… است.

رئیسی در انتهای سخنان خود گفت:‌ نقش حوزه ‌ها و دانشگاههای ما در تولید الگوهای پیشرفت نقش مهمی است هر جا که نگاه ما به غرب بوده موجب عدم موفقیت ما شده است. آسیبهای امروز جامعه ایرانی محصول کم ‌توجهی به الگوهای اسلامی است. مدینه فاضله اسلامی آن جامعه هدایت یافته‌ای است که با شاخصهای معنویت، اخلاق، عقلانیت، اُمورش را اداره میکند که زیربنای همه آنها هم توحید است. نقش حوزه ‌های علمیه در این مسیر این است که همانطور که در احکام، اجتهاد میکنند در علوم اجتماعی، اخلاق، تربیت و… نیز باید اجتهاد کنند. آنچه که میتواند مدنیت به نام دین رقم بزند و تمدن اسلامی را ایجاد کند، اجتهاد تمدن ‌ساز است.