آریا ، ایران و فارس
برخی پرسشها به‌رغم ظاهری ساده، باطنی پیچیده دارند. سادگی ظاهری بعضی پرسشها به اندازه‌ای است که ممکن است برای شنونده مضحک جلوه کند و پاسخ آنرا کاملاً روشن و بدیهی بداند. یکی از چنین پرسشهایی این است که «ایران چیست؟». شاید این پرسشی باشد که تصور کنیم پاسخ قطعی آنرا بخوبی می‌دانیم؛ اما چنانچه پاسخهای چند نفر را در کنار یکدیگر قرار دهیم، خواهیم دید که هیچ پاسخی شبیه به دیگری نیست. این گوناگونی پاسخها نشان می‌دهد که هر کس به زعم خود تصور و درکی دارد که با تصور و درک دیگران متفاوت و گاه متناقض است.
مسلم است که استنباطهای متفاوت از یک کلمه منجر به استنباطهای مغایر و گاه متضاد از کل یک گفتار خواهد شد. یکی از پیچیده‌ترین موضوعها در مطالعات باستانی و تاریخی، پیجویی و پیگیری معانی و مصداقهای نامهای خاص است. دلایل اصلی این پیچیدگی در سه عامل نهفته است:
نخست، تفاوت آوایی و تلفظ نامها در زبانهای گوناگون؛
دوم، سیر تغییر و تطور طبیعی نامها در زبان گفتاری و نوشتاری مردم؛
و سوم (که از همه مهمتر است)، تغییر مصداق نامها و بهره‌گیری از یک نام مشهور و شناخته شده برای نامیدن پدیده‌ای دیگر.
نامهایی که اکنون آنها را با شکل و آوای «ایران» و «فارس» می‌شناسیم، سرگذشتی پرفراز و آکنده از تغییرات متنوع در تلفظ، معنا و مصداق در پشت سر خود داشته‌اند. «تعریف و تعیین حدود و دامنه‌های ایران در این اثر و هر اثر همانند آن، کاریست بسیار مشکل و دشوار و گاه ناممکن». و امروز پس از سی سال بررسی و مداقه بیشتر، و پس از گفتارها و نوشتارهای متعددی که همگی با «ایران» و «ایرانی» در پیوند بوده است، نه تنها نمی‌تواند کلمه‌ای بر آن عبارت پیشین بیفزاید که حتی از «تعریف ایران» عاجز است و آن عبارت را بدین شکل اصلاح میکند که: «تعریف و تعیینِ معنا و مفهوم و مصداقهای متعدد و دقیقِ نام ایران، کاریست بسیار مشکل و دشوار و با اطلاعات موجود، ناممکن». آهنگ این گفتار نیز یافتن پاسخی برای پرسش بالا نیست. بلکه مقصود اصلی فقط طرح یک مسئله است و اینکه وجود چنین مسئله و ابهامی را به رسمیت بشناسیم. حدود و دامنه پیچیدگیها را (تا جای ممکن) مشخص کنیم و به اشتباههای متداول که ناشی از آمیختگی مفاهیم است، توجه کنیم. بسیاری از سو‌ءتعبیرها و اختلافهای موجود، ناشی از بی‌توجهی به همین مسئله و بکارگیری نابجای نام ایران در مفهومی دیگر است. آشکار است که چنین پرسشی نه تنها پیرامون نام ایران، که پیرامون بسیاری از دیگر نامهای تاریخیِ کهن صدق میکند و بسیاری از نکاتی که در اینجا آورده می‌شوند، به نامواژه‌های دیگر تعمیم‌پذیر است.
نام ایران برای مفهومها و مصداقهای گوناگونی بکار میرود:
- برای نامیدن یک حوزه فرهنگی- تمدنی؛
- برای نامیدن یک کشورِ امروزی با مرزها و مختصات تعریف شده؛
- برای نامیدن یک گروه زبانی با عنوان خانواده زبانهای ایرانی؛
- برای نامیدن یک منطقه جغرافیایی با عنوان فلات ایران؛
- برای نامیدن یک گاهشماری یا تقویم با عنوان گاهشماری ایرانی (Persian Calendar)؛
- برای تعمیم به گذشته برای نامیدن قلمرو حکومتهای تاریخی که حوزه فرمانروایی آنان تقریباً برابر با حوزه تمدنی ایران بوده؛
و نیز مفهومهای دیگری همچون هنر ایرانی، فرهنگ ایرانی، دینهای ایرانی و سرزمینهای ایرانی. بسیاری از این انتسابها به دوران معاصر باز میگردد و بدون اینکه شکل نامگذاری برخی از آنها پیشینه تاریخی داشته باشند، به گذشته تعمیم یافته‌‌اند. تعمیمی که گریزی از آن نیست و ناچار از انجام آن هستیم. یادآوری این نکته نیز لازم است که برخی از بخشهای این گفتار ممکن است موجبات خوشایندی یا ناخوشایندی و برآشفتگی نژادپرستان، قوم‌گرایان، تمامیت‌خواهان و دیگر پیروان مکتبهای ناسیونالیستی افراطی را فراهم سازد. اما نگارنده از همه آنان -چه برخی از گفتارها را خوشایند خود دیده باشند و یا از برخی دیگر ناخشنود شده باشند- دوری میجوید و راه خود را جدای از راه و روش و مقصود آنان میداند. گفتارهای ایشان بهیچوجه اندیشه‌های نژادپرستانه و نژادگرایانه و تعصبات قومیتی را دنبال نمی‌کند و تنها بدنبال دستیابی به واقعیتی است که ممکن است زشت یا زیبا به نظر آید. به همین سبب، نگارنده ناخشنودی خود را از استنباطها و نتیجه‌گیریهای مبتنی بر انگاره‌های برتری‌طلبی نژادی عمیقاً ابراز میدارد.
نگارنده امیدوار و آرزومند است تا موضوع این گفتار به مرور و با یاری و دقت نظر صاحبنظران و بررسی بیشتر اسناد و منابع، به وضعیت بهتر و پذیرفتنی تری برسد. بتوان تناقضها و ابهامهای موجود را حل کرد و پیرامون آن فرضیه‌هایی را پیش کشید که روشنی‌بخشِ واقعیتهای خفته در غبار زمان و آمیخته با تغییرات و دستکاریها باشد. دستیابی به چنین چشم‌اندازی ناممکن نیست، اگر که بتوانیم دقت و همت در گردآوری، طبقه‌بندی و بررسی اسناد را با دوری کردن از هرگونه تعصب و استنباط دلخواه، همراه سازیم.
رضا مرادی غیاث آبادی
بر همین اساس نام ایران را در موضوعات ذیل بررسی خواهیم کرد... ( انشاءالله )
1- نام ایران در اسناد شرق باستان
2- نام ایران در اسناد هخامنشی
3- نام پارس در اسناد هخامنشی
4- نام پارس در اسناد شرق باستان
5- نام ایران و پارس در اسناد پس از هخامنشی
6- نام ایران و پارس در اوستای کهن
7- نام ایران و پارس در شاهنامه
8- نام ایران و پارس در تاریخنامه‌های یونانی و رومی
9- معنای نام ایران و پارس
10- چکیده و نتیجه‌گیری
11- مفهومهای امروزی نامهای ایران و فارس
12- اشتباههای متداول
