برای دانلود به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.
دریافت
حجم: 3.61 مگابایت

از ادبیات دفاع مقدس تا ادبیات مقاومت و بیداری اسلامی

یکی از انواع ادبیات که امروزه به شدت مورد توجه محافل علمی- ادبی و سیاسی قرار گرفته و روز به روز بر تعداد طرفداران آن افزوده میشود ادبیات مقاومت است. ادبیاتی که نشأت گرفته در راستای ادبیات دفاع مقدس، که امثال شهید آوینی و... شروع و به دور از هر گونه تسامح و تساهل به بیان واقعیتها و رنجهای یک ملت مظلوم میپردازد. این نوع ادبی به دلیل پتانسیل بالای خود توانسته است تمامی انواع ادبی دیگر مانند شعر کلاسیک، شعر آزاد، رمان، نمایشنامه و... را جهت پیشبرد اهداف خود به کارگیرد. دایره این نوع ادبیات، مکاتب ادبی همچون رئالیسم، رمانتیسم و مکاتب غرب و شرق را نقدی چه ساختگرا و چه پساساختگرا و... را در بر میگیرد که به اختصار بررسی کوتاهی به جایگاه این نوع ادبیات در این مکاتب خواهم پرداخت.

ذکر این نکته لازم است که ادبیات بیداری اسلامی و مقاومت اهمیت ویژه ای نزد نظامهای سیاسی دارد. به همین دلیل شاعران و نویسندگانی که در این زمینه قلم فرسایی میکنند به شدت مورد توجه حکومتها هستند اما غالبا از سفره شاهانه حکومتها اگر در راستای حقیقت و بیداری اسلامی باشد، چیزی جز شکنجه، تبعید، زندان، اخراج و قتل و ترور نصیب این دسته از نویسندگان متعهد نبوده است. تعهد و التزام اولین شرط ورود به جرگه ادبیات مقاومت است و این امریست که به مذاق حاکمان، مزدوران، سازشکاران و از همه مهمتر اشغالگران و استعمارگران خوش نمیآید. برای ملموس شدن این موضوع میتوان به سرگذشت جواد جمیل شاعر مقاومت در عراق، غسان کنفانی و محمود درویش در فلسطین، آیات القرمزی در بحرین، ابن الذیب در قطر و... مراجعه کرد.

عنوان ادب مقاومت مقدس ( پایداری - بیداری) معمولاً به آثاری اطلاق میشود که تحت تأثیر شرایطی چون اختناق و استبداد داخلی، نبود آزادی فردی و اجتماعی، قانون گریزی و قانون ستیزی، غصب قدرت، تهاجم به سرزمین و سرمایه های ملی و فردی و ... شکل میگیرد. بنابراین جانمایه این آثار، ستیز با بیداد داخلی یا متجاوز خارجی در همه حوزه های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و ایستادگی در برابر جریانهای ضد آزادی مردمی است. این شکل ادبیات از نظرگاه تاریخی، ریشه ای کهن در تاریخ جهان دارد. میتوان گفت تاریخچه‌ی آن در واقع همگام با تاریخ ادبیات جهان است چرا که انسان همیشه طالب عدالت، آزادی و برابری بوده است. این نوع ادبیات به شرح مبارزه، مقاومت، از جان گذشتگی برای به دست آوردن آزادی و از بین بردن جور و ستم و دفاع از فرهنگ و سنت قومی و باورهای مردم آن سرزمین میپردازد. در طول تاریخ و در کشاکش تهاجم قدرتها و تدافع جوامع سلطه ناپذیر، ادبیات مقاومت همواره به مثابه ابزار و سلاحی بازدارنده رخ نموده و موجبات احیا، تداوم و بقای فرهنگی جوامع مورد هجوم یا تحت سلطه را فراهم آورده است. باید توجه داشت که رویکرد ادبا و ناقدان به تعریف ادبیات مقاومت متفاوت است اما آنچه نقطه مشترک همه این تعاریف است موضوع "ظالم و مظلوم"، "ملت و مردم" و "استعمار" و "اشغال" است.

"غراء حسین مهنا" میگوید: شعر مقاومت مبتنی بر مالک حقیقی زمین یعنی ملت (ونرید و انمن علی الذین استضعفو...) و مالک دروغین یعنی اشغالگر است. این نوع ادبیات از نظرگاه علمی، به آثاری اطلاق میشود که از زشتیها و پلشتیهای استبداد داخلی یا تجاوزگر بیرونی، در همه حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی با زبانی هنری سخن میگوید. برخی از این آثار پیش از رخ نمودن فاجعه، برخی در میان جنگ و حادثه و برخی پس از گذشتن آن به نگارش در میآیند. همانگونه که از نام این نوع ادبی بر میآید این شکل ادبیات، ناشی از ظهور عواملی است که کیان، ناموس ، جان انسان و هر آنچه متعلق به وی است را به مخاطره انداخته و او را مجبور به مبارزه و مقاومت میکند. استعمار، استثمار، استبداد، خفقان و نبود آزادی، اعتراض به وضع موجود، جنگ، سلطه، حفظ ملت و ملیت، دفاع از وطن، اختلافات مذهبی و قومی و قبیله ای و ... از جمله عوامل شکل گیری ادبیات مقاومت اند. بنابراین ادبیات مقاومت، شاخه ای از مبارزه و جنگ نرم و ایدئولوژیک و به فرموده رهبر فرزانه بیداری اسلامی است که عوامل یاد شده آن را به وجود میآورد. با اندک تسامحی میتوان هر آنچه که به نوعی با ظلم و ظالم در ارتباط است را از عوامل سازنده این نوع ادبیات دانست اما باید توجه داشت که امروز ادبیات بیداری اسلامی و مقاومت به آن نوع ادبی اطلاق میشود که به "مقاومت" یک "ملت" در برابر "ظلم" بپردازد. مانند مقاومت مردم مظلوم فلسطین و لبنان در برابر رژیم اشغالگر قدس، مقاومت الجزایر در برابر فرانسه، مقاومت ایران در برابر رژیم بعث عراق، مقاومت مردم کشورهای اسلامی شامل: عراق ، سوریه ، لیبی ، مصر ، بحرین ، یمن و... نمونه های ذکر شده پرتوی از مقاومت ملل مظلوم در برابر ظلم داخلی و خارجی است اما ادبیات مقاومت به ظلم سران داخلی و خیانت آنان نیز توجه دارد و از این طریق به تنویر افکار عمومی در کشور میپردازد. مانند مخالفت با قرارداد کمپ دیوید در شعر شاعران مقاومت مصر و...

-         به امید خدا ادامه خواهد داشت...